Lithografie of Steendruk
Op een poreuze kalksteen, de zgn. Solnhofer plattenkalk, wordt een afbeelding rechtstreeks getekend met een vetkrijt of een vette inkt. Om op een dergelijke steen te kunnen tekenen wordt de steen eerst gegreind (geslepen) en voorzien van een zeer fijne korrel.
De lithografie is een vlakdruktechniek omdat de afbeelding en het niet drukkende gedeelte van de steen op het zelfde vlak liggen, d.w.z. op dezelfde hoogte.
Na een preparatie met Arabische gom en salpeterzuur kan een eerste proefdruk worden gemaakt. Het prepareren moet zorgvuldig gebeuren. Dit is van belang om er voor te zorgen dat het beeld zich stabiliseert en alle tonaliteiten die door de kunstenaar op de steen zijn aangebracht ook daadwerkelijk op de afdruk zichtbaar zijn. Bij een verkeerde preparatie zal de tekening tijdens het drukken of wel dichtlopen of zijn alle lichte tonen verdwenen omdat de steen te sterk geëtst is.
Na de preparatie heeft het vette tekenmateriaal zich in de poriën van de steen vastgezet en een zogenaamd vetbeeld gevormd, terwijl de Arabische gom de niet getekende delen van de steen hygroscopisch, d.i. wateraantrekkend, heeft gemaakt. Dit is het wezenlijke aspect van de lithografie, dat water en vet elkaar afstoten.
Tijdens het drukken wordt de steen met een spons en water bevochtigd. De betekende delen zijn vet en stoten vocht af. De vette drukinkt hecht alleen aan het vetbeeld, terwijl de niet betekende delen van de steen, het wit van de tekening dus, wel water vasthouden en de vette inkt niet toestaan hier te hechten. Met behulp van een handpers wordt de afdruk gemaakt.
De Lithografie is in 1798 door Alois Senefelder uitgevonden en hij heeft deze in relatief korte tijd ontwikkeld tot een volwaardige drukmethode. Tot ver in de vorige eeuw is de lithografie de drukwijze voor alle commerciële toepassingen geweest. In de jaren 50 heeft de op lithografie gebaseerde offset de lithografie als commercieele drukmethode verdrongen.
Vanaf de eerste dagen van de lithografie hebben kunstenaars zich overigens tot deze techniek aangetrokken gevoeld. Anno 2011 lijkt de belangstelling voor de lithografie in Nederland af te nemen, zoals op kunstacademies, maar bijv. in een land als China heeft men een levendige belangstelling voor de lithografie opgevat, en wordt lithografie als een jonge moderne techniek gezien.
Het maken van moderne hedendaagse kunst op een steen van ongeveer 150 miljoen jaar oud, met een 213 jaar geleden ontwikkelde techniek, blijft fascinerend.
///////